Πλάσματα που περπάτησαν στη Γη

Βρισκόμαστε, άραγε, προ των πυλών μιας μαζικής εξαφάνισης ειδών του πλανήτη; Οι ερευνητές δεν το αποκλείουν.

Κρανίο Νεάντερταλ

Ηταν ευφυείς και πιο μεγαλόσωμοι από εμάς. Θεωρείται ότι οι τελευταίοι πέθαναν πριν από 35.000 χρόνια. Ομως περίπου το 3% του DNA των Νεάντερταλ ανιχνεύεται σε πολλούς σημερινούς ανθρώπους, γεγονός που υποδηλώνει ότι μάλλον τα τελευταία χρόνια αναπαράγονταν με τους προγόνους μας. Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταλήξει στις αιτίες που οδήγησαν στην εξαφάνισή τους. Ισως ήταν η αλλαγή του κλίματος, ο ανταγωνισμός με το δικό μας είδος (homo sapiens) και η διασταύρωση των ειδών.

Συμμετέχουν τα τελευταία χρόνια σε μια μεγάλη επιστημονική συζήτηση αναζητώντας απαντήσεις σε ένα ερώτημα που μοιάζει τρομολαγνικό, αλλά δεν είναι. Αρκεί να ανατρέξει κάποιος στην ιστορία της Γης: Το 99% των ειδών που κάποτε περιπλανούνταν σε αυτήν έχει πλέον εκλείψει, ενώ μόνο ένα από τα εννέα ανθρώπινα είδη που πέρασαν από τον πλανήτη κατάφερε να επιβιώσει. Ποια ήταν, όμως, τα είδη που έζησαν κάποτε στο περιβάλλον μας χωρίς ολόκληρες γενιές ανθρώπων να προλάβουν να τα συναντήσουν;

Μια ενδιαφέρουσα εκδοχή δίνει η έκθεση «Εξαφάνιση των ειδών. Ερχεται το τέλος του κόσμου;» του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, η οποία φιλοξενείται από χθες στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος». Οι απαντήσεις δίνονται με 60 εκθέματα που εντυπωσιάζουν: Με τα τεσσάρων μέτρων κέρατα της ιρλανδικής άλκης, του μεγαλύτερου ελαφιού στον κόσμο που τριγυρνούσε στα λιβάδια από την Ιρλανδία έως τη Σιβηρία περίπου 10.000 χρόνια πριν, με το τεράστιο αβγό ενός πουλιού-ελέφαντα, με αντίγραφα κρανίων δεινοσαύρων, με το δελφίνι Μπαϊτζί που εξαφανίστηκε πρόσφατα, μόλις το 2006. Με βίντεο, φωτογραφίες, εκπαιδευτικά προγράμματα και παιχνίδια για τις νεότερες ηλικίες.

Με επιστημονικούς όρους

Αβγό πουλιού-ελέφαντα

Δεν υπάρχουν μεγαλύτερα αβγά από αυτά. Είναι μεγαλύτερα ακόμη και από τα αβγά δεινοσαύρου, περίπου 150 φορές μεγαλύτερα από της κότας, ενώ σύμφωνα με τους υπολογισμούς ένα θα αρκούσε για να παραχθούν... 30 ομελέτες, εξασφαλίζοντας το φαγητό μιας οικογένειας επί μέρες. Τα έξι είδη πουλιών-ελεφάντων εξαφανίστηκαν περίπου το 1400 εξαιτίας της μεγάλης ζήτησης που είχαν τα αβγά τους και της καταστροφής των βιοτόπων τους. Τα πουλιά αυτά ζούσαν κυρίως στη Μαδαγασκάρη και είχαν ύψος μεγαλύτερο από τρία μέτρα.

«Η έκθεση μας καλεί να σκεφτούμε αν η ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλεί την εξαφάνιση των ειδών μέσω της κλιματικής αλλαγής και του περιορισμού των βιοτόπων, πώς θα είναι ο κόσμος αν συνεχίσουν να χάνονται είδη ή ολόκληρα οικοσυστήματα που είναι αναγκαία και για την επιβίωση του ανθρώπου, ποια τελικά είδη πρέπει να σώσουμε και με ποια κριτήρια; Πρόκειται για μια επιστημονική προσέγγιση της εξαφάνισης, αλλά και της εξέλιξης των ειδών. Επίσης περιλαμβάνει σε συνεργασία με το Μουσείο Γουλανδρή τμήμα με ελληνικά είδη που εξαφανίστηκαν ή απειλούνται με εξαφάνιση», λέει στο «Εθνος» η κ. Σοφία Χαροκόπου, επικεφαλής του τμήματος Ανάπτυξης του «Ελληνικού Κόσμου».

Χασμόσαυρος

Επιβλητικός, παρότι μοντέλο, ο χασμόσαυρος εξαφανίστηκε λίγο πριν εκλείψουν οι υπόλοιποι δεινόσαυροι. Το όνομά του σημαίνει σαύρα με χάσματα και οφείλεται στις μεγάλες οπές που είχε το δέρμα του. Ηταν φυτοφάγος και το μήκος του έφτανε τα έξι μέτρα, ενώ στο πίσω μέρος του κρανίου του είχε μια οστέινη επέκταση καλυμμένη με δέρμα που ίσως χρησίμευε στα αρσενικά για σεξουαλική επίδειξη ή για άμυνα. Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων συντελέστηκε πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια και επέτρεψε την ποικιλία των ειδών.

Ενα ταξίδι στο παρελθόν εκατομμυρίων χρόνων, σε είδη που έζησαν και εξαφανίστηκαν, σε κάποια που επανεμφανίστηκαν και σε άλλα που ίσως ζουν σε κάποια γωνιά του πλανήτη χωρίς να το έχουμε αντιληφθεί ξεκινά...

Κρανίο σμιλόδοντα

Περιπλανιόyνταν στη Βόρεια Αμερική αναζητώντας τη λεία τους: βίσονες και μεγαθήρια. Χρησιμοποιούσαν τα δύο τεράστια αλλά εύθραυστα δόντια τους για να πλήξουν τα αιμοφόρα αγγεία των θηραμάτων τους ή για να τα αρπάξουν από τον λαιμό. Ολα αυτά μέχρι πριν από 9.000 χρόνια. Οταν οι άνθρωποι έφτασαν στη Βόρεια Αμερική δεν κυνήγησαν τον σμιλόδοντα, κυνήγησαν, όμως, τη λεία του, ενώ παράλληλα ανέβηκε η θερμοκρασία του κλίματος, με αποτέλεσμα το είδος να οδηγηθεί σε εξαφάνιση.

Αβγό πουλιού-ελέφαντα

Δεν υπάρχουν μεγαλύτερα αβγά από αυτά. Είναι μεγαλύτερα ακόμη και από τα αβγά δεινοσαύρου, περίπου 150 φορές μεγαλύτερα από της κότας, ενώ σύμφωνα με τους υπολογισμούς ένα θα αρκούσε για να παραχθούν... 30 ομελέτες, εξασφαλίζοντας το φαγητό μιας οικογένειας επί μέρες. Τα έξι είδη πουλιών-ελεφάντων εξαφανίστηκαν περίπου το 1400 εξαιτίας της μεγάλης ζήτησης που είχαν τα αβγά τους και της καταστροφής των βιοτόπων τους. Τα πουλιά αυτά ζούσαν κυρίως στη Μαδαγασκάρη και είχαν ύψος μεγαλύτερο από τρία μέτρα.

Χασμόσαυρος

Επιβλητικός, παρότι μοντέλο, ο χασμόσαυρος εξαφανίστηκε λίγο πριν εκλείψουν οι υπόλοιποι δεινόσαυροι. Το όνομά του σημαίνει σαύρα με χάσματα και οφείλεται στις μεγάλες οπές που είχε το δέρμα του. Ηταν φυτοφάγος και το μήκος του έφτανε τα έξι μέτρα, ενώ στο πίσω μέρος του κρανίου του είχε μια οστέινη επέκταση καλυμμένη με δέρμα που ίσως χρησίμευε στα αρσενικά για σεξουαλική επίδειξη ή για άμυνα. Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων συντελέστηκε πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια και επέτρεψε την ποικιλία των ειδών.

Κρανίο σμιλόδοντα

Περιπλανιόyνταν στη Βόρεια Αμερική αναζητώντας τη λεία τους: βίσονες και μεγαθήρια. Χρησιμοποιούσαν τα δύο τεράστια αλλά εύθραυστα δόντια τους για να πλήξουν τα αιμοφόρα αγγεία των θηραμάτων τους ή για να τα αρπάξουν από τον λαιμό. Ολα αυτά μέχρι πριν από 9.000 χρόνια. Οταν οι άνθρωποι έφτασαν στη Βόρεια Αμερική δεν κυνήγησαν τον σμιλόδοντα, κυνήγησαν, όμως, τη λεία του, ενώ παράλληλα ανέβηκε η θερμοκρασία του κλίματος, με αποτέλεσμα το είδος να οδηγηθεί σε εξαφάνιση.

Κρανίο Νεάντερταλ

Ηταν ευφυείς και πιο μεγαλόσωμοι από εμάς. Θεωρείται ότι οι τελευταίοι πέθαναν πριν από 35.000 χρόνια. Ομως περίπου το 3% του DNA των Νεάντερταλ ανιχνεύεται σε πολλούς σημερινούς ανθρώπους, γεγονός που υποδηλώνει ότι μάλλον τα τελευταία χρόνια αναπαράγονταν με τους προγόνους μας. Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταλήξει στις αιτίες που οδήγησαν στην εξαφάνισή τους. Ισως ήταν η αλλαγή του κλίματος, ο ανταγωνισμός με το δικό μας είδος (homo sapiens) και η διασταύρωση των ειδών.

Ντόντο

Οταν λέμε Ντόντο εννοούμε χαζός, τεμπέλικος. Στην πραγματικότητα ο Ντόντο ήταν ένα πουλί που ζούσε στον Μαυρίκιο επί εκατομμύρια χρόνια, μέχρι που αρουραίοι, κατσίκες, χοίροι και πίθηκοι εισήχθησαν στο νησί από ναυτικούς. Σε αυτούς τους «εισβολείς» άρεσαν πολύ τα αβγά του Ντόντο, με αποτέλεσμα να επέλθει η εξαφάνισή του τη δεκαετία του 1680. Το πουλί Ντόντο ήταν συγγενικό είδος με το περιστέρι, είχε ύψος περίπου ενός μέτρου, βάρος 20 κιλών και τρεφόταν με φρούτα.

Ερυθρός τόνος

Είναι ένα είδος το οποίο δεν έχει εκλείψει, απειλείται, όμως, σοβαρά με εξαφάνιση: Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, τα τελευταία τριάντα χρόνια ο ερυθρός τόνος έχει μειωθεί κατά 30-50% παγκοσμίως. Αιτία είναι το ότι θανατώνεται ταχύτερα απ' ό,τι μπορεί να αναπαραχθεί. Η μεγάλη εμπορική αξία του έχει οδηγήσει σε υπεραλίευση του είδους. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας ότι απαιτείται μείωση της κατανάλωσης ερυθρού τόνου και η επιβολή μέτρων διατήρησης του είδους.

Κατερίνα Ροββά

ΠΗΓΗ http://www.ethnos.gr/