09/11/2015
Η θεραπευτική χρήση της μουσικής υπολογίζεται ότι έχει ηλικία μεγαλύτερη των τριάντα χιλιάδων ετών.
Από τον Σπύρο Μπαλαμάτση*,Δάσκαλο Μουσικής – Συγγραφέα
Το άρθρο διακρίθηκε στο διαγωνισμό αρθρογραφίας που διοργάνωσαν τα Ψυχο-γραφήματα το καλοκαίρι του 2015
Η λέξη μουσικοθεραπεία είναι μια σύνθετη λέξη η οποία παράγεται από τη λέξη μουσική και τη λέξη θεραπεία, δύο αρκετά δύσκολες και διφορούμενες έννοιες. Όταν μιλάμε για μουσική εννοούμε την αντίληψη μιας σειράς ποικίλων νοτών σε ένα ρυθμικό χώρο(πλαίσιο) κυρίως χρησιμοποιώντας την ακοή μας αλλά και άλλες αισθήσεις μας όπως η αφή.
Από την άλλη, η λέξη θεραπεία μας παραπέμπει σε αρρώστια ψυχική ή σωματική.Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι τα όρια ανάμεσα στην ψυχική ή σωματική αρρώστια και την υγεία δεν είναι πάντα ξεκάθαρα. Το νόημα της αρρώστιας αλλάζει ανάλογα με την νοοτροπία που επικρατεί σε κάθε εποχή και κάθε πολιτισμό. Ο παραπάνω λόγος μας οδηγεί στο γεγονός του ότι θεραπεία εδώ εννοούμε την κάθε προσπάθεια που θα μπορούσε να απαλύνει κάθε είδους ανθρώπινο πόνο, κάθε προσπάθεια που στοχεύει στο να αποκαταστήσει την επικοινωνία και επαφή ανάμεσα στους ανθρώπους και τέλος κάθε απόπειρα για την ανάκτηση της χαμένης ελευθερίας μιας ψυχής. Η μουσική αρχίζει εκεί που τελειώνει ο λόγος, γι’ αυτό μια μουσική σύνθεση ή ένας μουσικός αυτοσχεδιασμός μπορεί να εκφράσει ψυχικές καταστάσεις που είναι ίσως αδύνατο να εκφραστούν με λόγια. Η μουσική έχει τη δύναμη να διευκολύνει την έκφραση συναισθημάτων και τη δύναμη για ανάκτηση της ψυχικής και σωματικής υγείας (Randall McClellan, 1997).
Η διαχρονική αξία της μουσικής και η προσφορά της στον άνθρωπο είναι αδιαμφισβήτητες. Η σύνδεση και επαφή της με διάφορες επιστήμες όπως την ιατρική, την παιδαγωγική και την ψυχολογία φέρει ως αποτέλεσμα την συμβολή της στην αναγνώριση της επιστημονικής και διεπιστημονικής της αξίας. Σημαντικές μελέτες των τελευταίων δεκαετιών σε διάφορα επιστημονικά πεδία (βιολογία, ψυχοβιολογία, νευροφυσιολογία, κοινωνιολογία της μουσικής, εθνομουσικολογία, κλπ.) υποστηρίζουν ότι η μουσική τάση και ικανότητα υπάρχει σε όλα τα ανθρώπινα όντα (Στάμου, 2009). Έρευνες και καταγραφές του σημαντικού αν και αμφιλεγόμενου Ελβετού ψυχολόγου Jean Piaget (Music in the Education of children, Swanson, 1961) έχουν δείξει ότι η μουσική και ο ήχος επηρεάζει τον άνθρωπο ήδη από την περίοδο της ενδομήτριας ζωής, πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τις έρευνες του Jean Piaget (1961) η νοητική ανάπτυξη του παιδιού σε συναισθηματικό στάδιο γίνεται από τη γέννηση έως 1 – 2 ετών. Η προσφορά της μουσικής δεν έχει σύνορα αφού όπως έχουμε προαναφέρει αυτή επηρεάζει και υπάρχει σε όλα τα ανθρώπινα όντα, σε κάθε παιδί ή ενήλικο ανεξάρτητα από την σωματική και πνευματική του ικανότητα (Lucia Kessler-Κακουλίδη, 2006) .
Η βασική αρχή της μουσικοθεραπείας είναι πως πρωταρχική αιτία κάθε ασθένειας είναι ο αρνητικός τρόπος σκέψης και η συναισθηματική ένταση, με αποτέλεσμα να δημιουργούν εμπλοκές και ενεργειακές ανισορροπίες. Η θεραπευτική χρήση της μουσικής υπολογίζεται ότι έχει ηλικία μεγαλύτερη των τριάντα χιλιάδων ετών!
Αν θεωρείται ο Ιπποκράτης ο πατέρας της Ιατρικής, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης πρέπει να αναγνωριστούν ως οι πρόδρομοι της μουσικοθεραπείας, με την έννοια ότι πρέσβευαν την ελεγχόμενη χρήση της μουσικής. Ο Πλάτων αναφέρει: «Η αρμονία, η οποία έχει φορές (κινήσεις) συγγενείς προς τις περιφορές της ψυχής μας, έχει δοθεί από τις Μούσες σ” εκείνον, ο οποίος τις συναναστρέφεται με φρόνηση όχι για να τού χρησιμεύει για αλόγιστη ηδονή, όπως τώρα (νομίζεται), αλλά για να επαναφέρει σε τάξη και συμφωνία με τον εαυτό της την εκτός αρμονίας (ανάρμοστη) περιφορά της ψυχής μας» (Πλάτων Τίμαιος 47 c-d-e)
Οι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν πως η μουσικοθεραπεία είχε την έννοια της αποκατάστασης στη διαταραγμένη αρμονία σώματος και ψυχής, αντίληψη που δεν απέχει από τις σύγχρονες αρχές της ιατρικής (νους υγιής εν σώματι υγιή).
Η προσφορά των αρχαίων ελλήνων στο χώρο της μουσικοθεραπείας είναι αξιοσημείωτη και αναγνωρίζει τους αρχαίους έλληνες σαν τους πραγματικούς πρόδρομους της σύγχρονης μουσικοθεραπείας. Οι αρχαίοι έλληνες είναι οι μελετητές της μουσικοθεραπείας και είναι αυτοί που την χρησιμοποιήσανε εκτεταμένα για τη θεραπεία σωματικών και ψυχικών παθήσεων, στηριζόμενοι αποκλειστικά στην κλινική παρατήρηση και σε ορθολογιστικούς συλλογισμούς, μακριά από κάθε είδους θρησκευτικές ή μαγικές δοξασίες. (Πρίνου-Πολυχρονιάδου, 1995).
Στην αρχαιότητα τα σημαντικότερα μοντέλα μουσικοθεραπείας ήταν του Πυθαγόρα και του Αριστοτέλη.
Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (560-480 π.χ.) θεωρείται πως ανακάλυψε την αριθμητική σχέση των δονήσεων 2 ήχων ενός διαστήματος. Ο Πυθαγόρας θεωρεί <<αρμονικές>> κάποιες απλές σχέσεις , όπως π.χ. μεταξύ φθόγγων μιας οκτάβας (1:2), φανερά σίγουρος ότι και στο σύμπαν ισχύουν παρόμοιοι κανόνες (π.χ. μεταξύ των τροχιών των πλανητών) καθώς και μέσα στις ανθρώπινες ψυχές. Το σύμπαν, η μουσική και οι ανθρώπινες ψυχές αποτελούνται από τις ίδιες αρμονικές αρχές, όπου <<η αρμονία είναι η ισορροπία μεταξύ 2 αντιπόδων, στους οποίους στηρίζεται το παγκόσμιο γίγνεσθαι>>(Πρίνου-Πολυχρονιάδου, 1995). Οι ψυχικές ασθένειες προκύπτουν όταν διαταράσσεται η ισορροπία των αντιθέσεων στην ψυχή , η άποψη του Πυθαγόρα ήταν ότι η μουσική έχει τη δύναμη να επαναφέρει την αναστατωμένη ψυχή στις παγκόσμιες αρμονίες και τη συμφωνία μεταξύ σύμπαντος, μουσικής και ψυχής. Γεγονός που σημαίνει πως οι μουσικές αναλογίες μοιάζουν με τις ψυχικές και επομένως μεταβάλλονται με τη βοήθεια της μουσικής.
Από την άλλη, ο Αριστοτέλης και οι οπαδοί του υπογραμμίζουν τη συγκινησιακή ποιότητα της μουσικής και την επίδραση της στα αισθήματα των ανθρώπων που έχουν μεταξύ τους «συγγένεια». Υποστήριζαν πως δεν είναι η μουσική στο σύνολο της που επιδρά αρμονικά στον άνθρωπο, αλλά οι επί μέρους μουσικοί παράγοντες: ρυθμοί, μουσικά όργανα, μουσικά διαστήματα, κλίμακες κ.α. που επιδρούν εξειδικευμένα, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους. Η σχολή του Αριστοτέλη ξεκινά από την αρχή, ότι η συγκίνηση που προκαλείται μέσω της μουσικής, εφ’ όσον είναι αρκετά ισχυρή, μπορεί να απομακρύνει κάθε άλλη ψυχολογική ή συναισθηματική ένταση. Δηλαδή προκαλεί κρίση και εκτόνωση.
Έτσι ο Αριστοτέλης καταλήγει σε δύο ενδείξεις για τη θεραπευτική χρήση της μουσικής, που έχουν πολλές ομοιότητες με τις σύγχρονες εφαρμογές:
α) Οι ηπιότερες μορφές ψυχικών διαταραχών θεραπεύονται με την επίδραση μιας ήρεμης γαλήνιας μουσικής.
β) Στις πιο βαριές ασθένειες, η παθολογική ταραχή πρέπει να εντείνεται με τη βοήθεια μιας πολύ έντονης μουσικής, ώστε στο αποκορύφωμα να επέλθει η κάθαρση που θα αποτελέσει και τη λύση της διαταραχής.
Είναι επίσης γνωστό από την αρχαιότητα, ότι ο Δημόκριτος υποστήριζε ιδιαίτερα τις θεραπευτικές ιδιότητες των αρμονικών ήχων της φλογέρας, ενώ ο Ασκληπιός χρησιμοποιούσε τη μουσική για τη θεραπεία νευρώσεων.
Τέλος, στην αρχαία Ελλάδα γράφεται συχνά στα αρχαία κείμενα <<η της μουσικής δύναμις>> όπου προσεγγίζεται θεωρητικά το θέμα της ψυχοσωματικής επίδρασης της μουσικής. Η δύναμη αυτή σύμφωνα με το Δάμωνα, μεγάλο θεωρητικό της μουσικής και δάσκαλο του Περικλή και του Σωκράτη, οφείλεται στο γεγονός ότι η μουσική αντιπροσωπεύει κινήσεις της ψυχής. Η μουσική μπορεί να έχει διττή επίδραση: αφενός μπορεί να επιδράσει στο άλογο μέρος της ψυχής όταν αυτό υφίσταται διαταραχές, να συμβάλλει δηλαδή θεραπευτικά με χρήση κυρίως ομοιοπαθητικών μεθόδων και αφετέρου μπορεί να συμβάλλει στο ήθος των ανθρώπων, χαλιναγωγώντας επιθυμίες και πάθη. Όπως έχουμε προαναφέρει για τον Αριστοτέλη, οι επιδράσεις αυτές βασίζονται στο είδος της μουσικής που καθορίζεται από τον μουσικό τρόπο, τον ρυθμό, το μουσικό όργανο κ.λπ. .
Κλείνοντας, αυτό που υποστήριζε ο Πυθαγόρας για τη μουσική είναι ότι:
Η μουσική δόθηκε στον άνθρωπο για να γαληνεύει τα βάσανα της ψυχής και του σώματος.
Βιβλιογραφία
1) ΛελούδαΣτάμου(2009) http://www.mammycool.gr/viewcontent.jsp?id=14FJ7P925&cid=14EI1OK9I
2) Swanson, B. (1961). Music in the Education of children. 4th edition, San Francisco: Wadsworth Publishing Company.
3) Lucia Kessler-Κακουλίδη (2006). Στο Λ. Στάμου & Λ. Καρτασίδου, Μουσική Παιδαγωγική, Σύγχρονες Τάσεις και Προοπτικές. Έκδοση Πανεπιστημίου Μακεδονίας
4) Randall McClellan (1997). Οι θεραπευτικές δυνάμεις ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ & ΠΡΑΚΤΙΚΗ . Μετάφραση: Πέππα Εύα.
5) Λ. Πρίνου-Πολυχρονιάδου (1995). ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ. Τρίτη Έκδοση
______________________________________________________________________________________
Ο Σπύρος Μπαλαμάτσης είναι Δάσκαλος μουσικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Η ψυχολογία και η φιλοσοφία είναι τα κύρια ενδιαφέροντα του. Έχει συγγράψει τη φιλοσοφική-ψυχολογική νουβέλα ‘‘2013: Η Ζωή μου’’ καθώς και ένα φιλοσοφικό-ψυχολογικό μυθιστόρημα ‘‘Συνάντηση με τον εχθρό’’. Παράλληλα ασχολείται με το θέατρο και τη φωτογραφία. Τέλος, είναι ο σεναριογράφος της ταινίας μικρού μήκους ‘‘ΑΝΤΙΟ ΖΩΗ’’.
http://psychografimata.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου