ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Ο Δεύτερος Μακεδονικός Πόλεμος (200-196 π.Χ.) έληξε με τον θρίαμβο της Ρώμης και των Ελλήνων συμμάχων της επί του Φιλίππου του Ε΄ στις Κυνός Κεφαλές το 197 π.Χ. Με αυτή τη νίκη οι Ρωμαίοι διασφάλισαν τον περιορισμό της Μακεδονίας εντός της επικρατείας της και τον περαιτέρω πολιτικό και στρατηγικό κατακερματισμό του Ελληνικού κόσμου.
Το Μακεδονικό βασίλειο είχε ακόμη πολλές αντοχές και ήταν πρακτικά αδύνατον για τη Ρώμη να το κατακτήσει αλλά μετά από αυτή την ήττα είχε στρωθεί ο δρόμος για την οριστική επικράτηση των Λατίνων.
Ο πανούργος Φίλιππος ξεκίνησε το σχέδιο αναδιοργάνωσης του κράτους του σχεδόν αμέσως μετά το πέρας του πολέμου. Έχτισε νέες πόλεις μακριά από τους κεντρικούς οδικούς άξονες ώστε να μη γίνονται αντιληπτές οι κινήσεις του από τους αντιπάλους και μυστικά προετοίμαζε τον νέο του στρατό. Δεν πρόλαβε όμως να ολοκληρώσει το σχέδιο του καθώς απεβίωσε στην Αμφίπολη το 179 π.Χ. Στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο γιος του Περσέας αφού πρώτα εξόντωσε τον αδερφό του και συνδιεκδικητή Δημήτριο.
Ο Περσέας υπήρξε πολύ δραστήριος. Συνέχισε το εξοπλιστικό πρόγραμμα του πατέρα του αλλά διαφοροποιήθηκε στην εξωτερική πολιτική καθώς ξεκίνησε ένα πανελλήνιο κίνημα κατά των Ρωμαίων επιζητώντας έτσι νέα σύγκρουση με τις λεγεώνες. Η σύγκρουση αυτή δεν άργησε να έρθει. Η φιλολαϊκή πολιτική του Περσέα κίνησε την υποψία μεταξύ των Ελλήνων ηγεμόνων της περιοχής και τόσο ο Ευμένης Β΄ της Περγάμου όσο και η Αιτωλική Συμπολιτεία προσκάλεσαν τη Ρώμη σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο εναντίον της Μακεδονίας. Το διαχρονικό σαράκι του Ελληνισμού ξεκίνησε να κατατρώει ακόμη μια φορά τη σάρκα του έθνους.
Το 171 π.Χ. ξεκίνησε ο νέος Μακεδονικός Πόλεμος με έναν θρίαμβο τον Μακεδονικών όπλων επί των Ρωμαίων υπό τον Πόπλιο Λίκινο Κράσσο στη μάχη του Καλλίνικου κοντά στη Λάρισα. Σε αυτή τη μάχη δεν υπήρξε σύγκρουση φάλαγγας-λεγεώνας καθώς συγκρούστηκαν μόνο οι προφυλακές των στρατών (πελταστές και λοιποί ελαφρά οπλισμένοι) και το ιππικό. Η υπεροχή του ιππικού των Εταίρων ήταν τέτοια που η ρωμαϊκή στρατιά υπέστη πανωλεθρία και αναγκάστηκε να υποχωρήσει καθώς ήταν βέβαιο πως η λεγεώνα χωρίς την κάλυψη του ιππικού και όντας καθηλωμένη από τις φάλαγγες του Περσέα θα βρισκόταν περικυκλωμένη από τους Μακεδόνες ιππείς.
Οι Ρωμαίοι θορυβημένοι από τη πανωλεθρία έστειλαν στην Ελλάδα τον ικανότερο στρατηγό τους τον Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, έναν άντρα που είχε προσφέρει πολλά στη Ρώμη και έχαιρε της εκτίμησης όλου του αρχαίου κόσμου. Ταυτόχρονα έστειλαν στην Ήπειρο τον Λεύκιο Αινίκιο Γάλλο για να εξουδετερώσει τους Ηπειρώτες συμμάχους της Μακεδονίας. Όπως θα καταφανεί στο τέλος αυτή η κίνηση ίσως ήταν και η κρισιμότερη του πολέμου, παράδειγμα της στρατηγικής οξυδέρκειας του Αιμίλιου Παύλου που ουσιαστικά είχε στον έλεγχο του ολόκληρη τη πολιτική της Ρώμης στα χρόνια του πολέμου.
Ο Περσέας απέτυχε να υπερασπιστεί τόσο τους συμμάχους του στην Ήπειρο όσο και στη Θεσσαλία και αναγκάστηκε να προσφύγει σε καθαρά αμυντική στρατηγική εντός της Μακεδονίας. Έστησε το στρατόπεδο του στη βόρεια όχθη του ποταμού Ενιπέα (ακριβώς κάτω από το σημερινό Λιτόχωρο), για να εμποδίσει τη διάβαση του από τις λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου. Ο έμπειρος στρατηγός είδε πως ο Περσέας είχε φερθεί με σύνεση και απέφυγε τη βίαιη διάβαση του ποταμού. Αντίθετα έστειλε ισχυρή στρατιωτική δύναμη στο πέρασμα της Πέτρας ανάμεσα στον Όλυμπο και τα Πιέρια Όρη αιφνιδιάζοντας τη Μακεδονική φρουρά της περιοχής και εξασφαλίζοντας μία ασφαλή δίοδο στη πεδιάδα της Κατερίνης. Ο Μακεδόνας βασιλιάς απογοητευμένος, απέσυρε το στρατόπεδο του από την οχυρή θέση για να μη βρεθεί περικυκλωμένος. Κατέφυγε στη βόρεια όχθη του ποταμού Αίσωνα όπου και στρατοπέδευσε λίγο νότια της σημερινής Κατερίνης. Ο Ρωμαίος Ύπατος αντίθετα στρατοπέδευσε στους λόφους πάνω από το πεδίο της μάχης για να αποφύγει προφανώς τις επιδρομές των Μακεδόνων πρόδρομων ιππέων.
Η ΜΑΧΗ
Ο βασιλιάς της Μακεδονίας είχε στη διάθεση του 30 χιλιάδες φαλαγγίτες, 9 χιλιάδες ελαφρά οπλισμένους και 4 χιλιάδες ιππείς. Παρέταξε τους άντρες τους με το κλασικό “Μακεδονικό σχήμα” που υιοθέτησε ο Φίλιππος ο Β΄ και τελειοποίησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Οι φαλαγγίτες στη μέση της παράταξης χωρισμένη σε δύο τμήματα. Αριστερά οι χαλκασπίδες και δεξιά οι αργυρασπίδες. Στο αριστερό τμήμα της παράταξης υπήρχε ιππικό με τη προσθήκη πολλών πελταστών και τοξοτών. Τόσο οι άντρες όσο και τα άλογα αυτά είχαν εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση ελεφάντων (Πολύαινος,Στρατηγήματα) καθώς οι Ρωμαίοι διέθεταν 20 περίπου θηρία στις τάξεις του στρατού τους. Στα δεξιά το βασιλικό ιππικό μαζί με το εξαιρετικό σώμα των Εταίρων ιππέων. Απέναντι του ο Ρωμαίος Ύπατος διέθετε 23.800 λεγεωνάριους, 9.600ελαφρά οπλισμένους και 4.200 ιππείς. Χώρισε το πεζικό του σε δύο λεγεώνες με τους “ψιλούς” έμπροσθεν της παράταξης. Στα αριστερά παρέταξε τους ελέφαντες με λίγο ιππικό και αρκετούς ελαφρά οπλισμένους ενώ στα δεξιά το μεγαλύτερο μέρος του ιππικού επιφορτισμένο με τη δυσκολότερη αποστολή, να αντιμετωπίσει δηλαδή του Μακεδόνες Εταίρους!
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο ζήτημα των ενισχύσεων ως μισθοφορικό σώμα που έλαβε ο Περσέας από τους Βαστέρνους, τρομεροί και πολεμοχαρείς Γαλάτες, λίγο πριν από τη μάχη. Οι 20 χιλιάδες αυτοί υψηλόσωμοι πολεμιστές φάνταζαν ως ιδανικοί σύμμαχοι για τους Μακεδόνες στρατιώτες καθώς η όψη τους και μόνο ήταν αποκαρδιωτική για τον οποιονδήποτε εχθρό. Η αμοιβή που ζήτησαν όμως οι Γαλάτες ήταν πολύ υψηλή και λίγο πριν από τη μάχη αποχώρησαν δίχως να λάβουν μέρος στο πλευρό των Μακεδόνων. Η σύγκρουση ξεκίνησε στις 3 το απόγευμα γεγονός που προσδίδει αληθοφάνεια στον ισχυρισμό πως η μάχη ξεκίνησε από τυχαίο γεγονός. Οι Μακεδόνες διάβηκαν τον Αίσωνα ποταμό και πλησίασαν απειλητικά τη ρωμαϊκή παράταξη. Το τείχος από τις σάρισες έμοιαζε αδιαπέραστο για τους λεγεωνάριους. Και όντως ήταν! Το δεξί μέρος της ρωμαϊκής παράταξης άντεξε στη προέλαση της φάλαγγα κυρίως λόγω της δράσης των ελεφάντων που παρά την εκπαίδευση των Μακεδόνων φαίνεται να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη καθήλωση των Ελλήνων χαλκασπίδων. Στο αντίθετο άκρο της παράταξης οι αργυρασπίδες, χωρίς κανένα εμπόδιο στο δρόμο τους, σάρωσαν τη ρωμαϊκή παράταξη που παρά τον αρχικό ηρωισμό ξεκίνησε να υποχωρεί άτακτα προς τους λόφους. Ο Αιμίλιος Παύλος εξοργίστηκε με την υποχώρηση και όρμησε ανάμεσα στους άνδρες του ξορκίζοντας τους να παραμείνουν στις θέσεις τους. Η κατάσταση όμως άλλαξε άρδην μετά τη μεταφορά του πεδίου μάχης στους λόφους πριν το στρατόπεδο. Το ανισόπεδο πλέον σημείο εμπόδιζε τους φαλαγγίτες να είναι ο ένας δίπλα στον άλλον, δημιουργώντας έτσι μεγάλα κενά στην ελληνική παράταξη. Καθοριστικό ρόλο επίσης έπαιξε και η δράση του ρωμαϊκού ιππικού που με αυτοθυσία έπεσε πάνω στη φάλαγγα καθυστερώντας τη καταδίωξη του ηττημένου πεζικού. Οι Ρωμαίοι ιππείς υπέστησαν τρομακτικές απώλειες αλλά έδωσαν χρόνο στη Λεγεώνα να ανασυνταχθεί αλλά διέσπασαν περαιτέρω τη συνοχή της φάλαγγας.
Μεγάλο ερωτηματικό αποτελεί η απουσία από τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων κάποια δράση του επίφοβου σώματος των Εταίρων ιππέων. Αν οι Μακεδόνες ιππείς επέδραμαν κατά των Ρωμαίων καβαλάρηδων τότε σίγουρα θα τους είχαν τρέψει σε φυγή και ολόκληρη η αριστερή πτέρυγα της Ρωμαϊκής παράταξης θα είχε καταρρεύσει. Η καταδίωξη της υποχωρήσας λεγεώνας από τους Εταίρους θα ήταν μετά το ζητούμενο καθώς και η μεταβολή των αργυρασπίδων προς τα αριστερά για να συνδράμουν τους σκληρά δοκιμαζόμενους χαλκασπίδες.
Τίποτα από αυτά όμως δε συνέβηκε και η σφοδρή αντεπίθεση της λεγεώνας απέναντι στην αποδιοργανωμένη φάλαγγα ξεκίνησε. Οι μεμονωμένες μάχες που ακολούθησαν ευνοούσαν τους λεγεωνάριους λόγω του οπλισμού τους. Η μεγαλύτερες ασπίδες τους καθώς και το μακρύτερο ξίφος τους το gladius υπερτερούσαν κατά πολύ της μικρής ασπίδας και του ξιφίδιου ( περισσότερο μεγάλο μαχαίρι παρά ξίφος) που ήταν οπλισμένοι οι Μακεδόνες. Οι επίφοβες σάρισες τους ήταν πλέον άχρηστες αφού η οπλιτική παράταξη είχε διασπαστεί. Αλλά το χειρότερο δεν είχε συμβεί ακόμη. Το ιππικό των Εταίρων παρακολουθούσε χωρίς να παρεμβαίνει τη σφαγή των συμπατριωτών του και ο βασιλιάς Περσέας αποχώρησε από το πεδίο της μάχης αφήνοντας τους στρατιώτες του στην τύχη τους!
Οι αργυρασπίδες τράπηκαν σε άτακτη φυγή ενώ οι χαλκασπίδες στο αριστερό άκρο της παράταξης συνέχισαν να πολεμούν με απαράμιλλο ηρωισμό. Κυκλώθηκαν από ολόκληρη πλέον τη ρωμαϊκή παράταξη και έπεσαν μέχρις ενός, 5 χιλιάδες άντρες χωρίς να παραδώσουν τα όπλα τους, πιστοί στους όρκους που είχαν δώσει. Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος διέταξε καταδίωξη του εχθρού αφού εντελώς απρόσμενα του δόθηκε η ευκαιρία να εκμηδενίσει τον στρατό της Μακεδονίας σε μία μόλις μάχη. Οι Ρωμαίοι πρόλαβαν τους Μακεδόνες που υποχωρούσαν στη θέση Λουλουδιές του Κίτρους Πιερίας και η σφαγή που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο σε σκληρότητα και βαρβαρότητα. Η μάχη παρά την αρχική θετική έκβαση για τον Περσέα, κατέληξε σε θρίαμβο της Ρώμης.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μετά τη μάχη ο Περσέας προσπάθησε να διαφύγει στη Μ.Ασία για να διεκδικήσει ξανά τον θρόνο του, κάτι που είχαν κάνει στο παρελθόν οι πρόγονοι του Αντίγονος Γονατάς και περισσότερο ο Δημήτριος Πολιορκητής. Δεν τα κατάφερε όμως και συνελήφθη στη Σαμοθράκη. Σύρθηκε αιχμάλωτος στην Ιταλία όπου και πέθανε ατιμασμένος. Η πόλη της Πύδνας έπειτα από σύντομη πολιορκία έπεσε και μαζί της έπεσε και ολόκληρη η Μακεδονία που αποτελούσε πλέον επαρχία της Ρώμης. Ο δρόμος για την κατάκτηση του Ελληνικού κόσμου είχε ανοίξει διάπλατα για τη νέα υπερδύναμη της εποχής! Τα λάφυρα που μάζεψε ο Αιμίλιος Παύλος και έστειλε στη Ρώμη ήταν τόσα πολλά που, όπως λέγεται, για εκατόν πενήντα χρόνια οι Ρωμαίοι πολίτες δεν πλήρωναν φόρους καθώς η αιώνια πόλη μπορούσε να συντηρηθεί από τα Μακεδονικά χρήματα!
Τα λάθη του Περσέα αμέτρητα αλλά κανείς δε μπορεί να του καταλογίσει ευθύνες καθώς όπως φαίνεται έπεσε θύμα μιας απίστευτης προδοσίας. Το μεγαλύτερο του λάθος είναι η άφεση των Ηπειρωτών συμμάχων στην τύχη τους. Ο νέος βασιλιάς υστερούσε σε θέματα της λεγόμενης “Υψηλής Στρατηγικής” έναντι του γηραιού Ρωμαίου στρατηγού και απέτυχε να ενισχύσει τους συμμάχους του ώστε να αποφύγει την ήττα τους. Αυτή η ήττα των Ηπειρωτών έδωσε το έναυσμα στον Αιμίλιο Παύλο να εισέλθει μέχρι μέσα στη Μακεδονική επικράτεια καθώς τα νώτα του ήταν πλέον καλυμμένα. Επιπλέον η πρόχειρη φύλαξη του στενού της Πέτρας ήταν ένα μεγάλο σφάλμα στρατηγικής. Έδωσε τη δυνατότητα στον εχθρό να πλευροκοπήσει τη παράταξη του και να επιλέξει πλέον αυτός τον τόπο και χρόνο της σύγκρουσης.
Το άλλο μεγάλο λάθος του ήταν τακτικής φύσεως, δηλαδή κατά τη διάρκεια της μάχης. Οι αργυρασπίδες μετά τη πρώτη κρούση και φυγή των Ρωμαίων, τους ακολούθησαν σε ανισόπεδο έδαφος που δεν ταιριάζει σε οπλιτικό πόλεμο, έκανε δηλαδή το ίδιο λάθος που έκανε και ο πατέρας του στις Κυνός Κεφαλές. Έπρεπε να διατάξει τη παύση της προέλασης και την ενίσχυση των χαλκασπίδων στο αριστερό άκρο που δοκιμάζονταν σκληρά. Οι Εταίροι ιππείς (οι ευγενείς δηλαδή) δε συμμετείχαν στη μάχη προφανώς αφού είχαν έρθει σε μυστική συμφωνία με τους Ρωμαίους. Η φιλολαϊκή πολιτική του Περσέα είχε φέρει κοντά του όλους τους Έλληνες πλην των πλουσίων γαιοκτημόνων που είδαν την επιρροή και την περιουσία τους να μειώνονται πολύ και προφανώς ήθελαν να τον ξεφορτωθούν.
Το θέμα των Γαλατών πολεμιστών χρήζει και αυτό ιδιαίτερης μελέτης. Πολλοί κακίζουν τον τελευταίο Μακεδόνα βασιλιά και τον χαρακτηρίζουν ως φιλάργυρο που δεν πλήρωσε τους μισθοφόρους να πολεμήσουν στο πλευρό του. Δεν αναλογίζονται όμως τον συλλογισμό που μπορεί να είχε ο Περσέας καθώς αν οι βάρβαροι μπορούσαν να αντιληφθούν πόσος χρυσός υπήρχε στα ταμεία του τότε είναι βέβαιο πως την επόμενη χρονιά θα έπρεπε να αντιμετωπίσει μία δική τους εισβολή! Ο Περσέας προτίμησε να ρισκάρει τον πόλεμο με τους Ρωμαίους παρά να προκαλέσει μια Γαλατική εισβολή στη Μακεδονία. Το μόνο μεμπτό στη συμπεριφορά του Περσέα ήταν η φυγή του από το πεδίο της μάχης. Η θέση του ήταν δίπλα στους Μακεδόνες του, ή να θριαμβεύσει ή να σκοτωθεί πολεμώντας!
“Μηδεν δεινότερον και φοβερότερον εωρακέναι φάλαγγος Μακεδονικής.”
Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος, 168 πΧ
Νίκος Τοπούζης , Ιστορικός Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου