Καποδίστριας εναντίον κουρσάρων

Η πειρατεία και ο κούρσος, παρότι έχουν λαμπρή θέση στη σφαίρα του μύθου, 
δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς στην ελληνική ιστοριογραφία.

Τι θα συνέβαινε αν προσπαθούσε κάποιος να συνδέσει ιστορικά περιστατικά ή φαινόμενα, τα οποία εκ πρώτης όψεως δεν έχουν καμία απολύτως σχέση μεταξύ τους; Τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια λ.χ. με την άφιξη των πρώτων Ελλήνων στην Αυστραλία, τη δεκαετία του 1810, ή τον θρησκευτικό πόλεμο ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους τον 16ο αιώνα με τα πρώιμα βήματα του καπιταλισμού; 

Τραβώντας μια νοητή γραμμή ανάμεσα στις μακρινές κουκκίδες, θα αντιληφθεί ότι ο κοινός παρονομαστής είναι η ύπαρξη της πειρατείας και του κούρσου. Αυτό μας εξηγεί, σε μια συναρπαστική αφήγηση, η καθηγήτρια της Ναυτιλιακής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τζελίνα Χαρλαύτη, η οποία είναι επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Περιήγησης και Χαρτογράφησης του Ελληνικού Χώρου, με τίτλο «Κουρσάροι και Πειρατές στην Ανατολική Μεσόγειο, 15ος-19ος αι.» του Sylvia Ioannou Foundation, που θα πραγματοποιηθεί στις 17-19 Οκτωβρίου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

«Παρόλο που η πειρατεία και ο κούρσος έχουν προξενήσει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία 200 χρόνια στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και ιστορία, δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς στην ελληνική ιστοριογραφία», τονίζει η καθηγήτρια στην «Κ». «Τούτο οφείλεται στα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ο ιστορικός στην τεκμηρίωση, καθώς κατά το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα όπου δρούσαν οι κουρσάροι, η σημερινή ελληνική επικράτεια ήταν κάτω από την οθωμανική ή ενετική κυριαρχία».

Το λειοδικείο

«Άλλος ένας λόγος που δεν υπάρχει επαρκής επιστημονική έρευνα είναι ότι ο κούρσος και η πειρατεία είναι θέματα ταμπού στην Ελλάδα», συνεχίζει η κ. Χαρλαύτη. «Έχει αποσιωπηθεί ότι εμείς οι Έλληνες ήμασταν εξαιρετικοί κουρσάροι όχι μόνο των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων αλλά και συχνά μάλιστα στην υπηρεσία των Οθωμανών. Υπήρχαν επίσης πειρατές που ήταν ταυτόχρονα και ήρωες του 1821. Αναφέρομαι στη θαυμάσια, αλλά όχι γνωστή στο ευρύτερο κοινό, μελέτη της Δέσποινας Θέμελη-Κατηφόρη για τις πειρατικές λείες στη διάρκεια της Επανάστασης. Η ερευνήτρια βρήκε στοιχεία σε ένα αρχείο το οποίο αφορά το λειοδικείο που θεσμοθέτησε ο Καποδίστριας, όταν ανέλαβε καθήκοντα κυβερνήτη. Εκεί αναφέρει ότι οι Μαυρομιχαλαίοι, που είχαν άδεια κούρσου από την επαναστατική κυβέρνηση εναντίον των εχθρικών οθωμανικών πλοίων, ασκούσαν πειρατεία και εναντίον φιλικά προσκείμενων δυτικοευρωπαϊκών πλοίων. Το λειοδικείο του Καποδίστρια επέβαλε υψηλή ποινή για την πειρατική δράση της οικογένειας. Ο φόνος του Καποδίστρια είναι το κύκνειο άσμα της παλαιάς τάξης πραγμάτων και της μανιάτικης πειρατείας», υπογραμμίζει στην «Κ».

Και η Μάνη; «Αποτελεί ξεχωριστό τόπο για την ιστορία της πειρατείας. Τα πλοία, που προσπαθούσαν να καβατζάρουν τον Κάβο Ματαπά ή τον Κάβο Μαλιά με τρικυμία, αναγκάζονταν ιδιαίτερα τα βράδια που δεν είχαν οι ναυτικοί ορατότητα, καθώς δεν υπήρχαν φάροι, να κινηθούν σε κόλπους κοντά στα πόδια της Πελοποννήσου. Στη Μάνη άνθησε μια διάσημη ληστοπειρατική κοινότητα, της οποίας τα μέλη διέθεταν βάρκες και έκαναν ρεσάλτα στα αραγμένα πλοία. Συχνά σκότωναν όλο το πλήρωμα. Στόχος ήταν να πάρουν το φορτίο και το πλοίο. Παράλληλα η περιοχή ήταν και κέντρο εκποίησης λειών».

«Γύρω στα 1530, μετά την κατάκτηση της Ρόδου από τους Οθωμανούς, οι Ιωαννίτες Ιππότες πηγαίνουν στη Μάλτα. Πρόκειται για τους δευτερότοκους, τριτότοκους υιούς Ευρωπαίων ευγενών που δεν έχουν γη. Γίνονται επισήμως οι χριστιανοί κουρσάροι της Μεσογείου εφόσον αποκτούν διαρκή άδεια να χτυπούν τους μουσουλμάνους στη θάλασσα. Η απάντηση των Οθωμανών έρχεται τον 16ο αιώνα επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς με τον διαβόητο Μπαρμπαρόσα, με καταγωγή από τη Λέσβο και Ελληνίδα μητέρα. Θεωρείται σήμερα από τους Τούρκους μεγάλος ήρωας και ναύαρχος, κατάφερε να κατακτήσει τα εδάφη της Μπαρμπαριάς για λογαριασμό των Οθωμανών και να οργανώσει τον οθωμανικό στόλο. Τα κράτη αυτά στην ακτογραμμή και την ενδοχώρα της Βορείου Αφρικής (εκεί όπου σήμερα είναι η Αλγερία, η Τυνησία και η Λιβύη) προσαρτήθηκαν στην αυτοκρατορία αλλά διατηρούσαν και μια ανεξαρτησία. Οι ναυτικοί που ζούσαν εκεί είχαν την άδεια από το οθωμανικό κράτος να ασκούν κούρσο στα χριστιανικά πλοία σε ένα διαρκές τζιχάντ κατά των απίστων».

Καπιταλιστική επιχείρηση

«Έχουμε στη Μεσόγειο και καταδρομείς από τον Βορρά», εξηγεί η καθηγήτρια του Ιονίου Πανεπιστημίου. «Πρόκειται για Βρετανούς, Ολλανδούς κ.ά., που έρχονταν για εμπόριο αλλά είχαν και άδεια καταδρομής να κουρσεύουν εχθρικά πλοία. Μπορεί κανείς να πει ότι η καταδρομή είναι μια πρώιμη μορφή καπιταλιστικής επιχείρησης. Στο Whitby, μια μικρή παραθαλάσσια κωμόπολη στη Βορειοανατολική Αγγλία για παράδειγμα (από όπου ξεκίνησε και τις ναυτιλιακές του δραστηριότητες ο Κάπτεν Κουκ), οι κάτοικοι μάζευαν χρήματα και εξόπλιζαν δυο-τρία καράβια. Ο στόχος ήταν να γυρίσουν οι καταδρομείς με άλλα πλοία και τα φορτία τους ως λεία και να μοιραστούν τα κέρδη με τους επενδυτές-κατοίκους. Υπάρχουν μάλιστα στοιχεία για μερτικό που πήγαινε στο κράτος!».

Στην... Αυστραλία

Η διαρκής εμπλοκή με τη θάλασσα έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εθνική αφύπνιση, μιας και οι Έλληνες κουρσάροι χτυπούσαν οθωμανικά πλοία τη δεκαετία του 1810. Τότε έγινε και ένα περιστατικό που δεν είναι γνωστό: Έλληνες πειρατές έκαναν ρεσάλτο σε αγγλικό πλοίο στα ανοιχτά της Κρήτης. Οι δράστες συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε βρετανικές φυλακές απ’ όπου μεταφέρθηκαν στην Αυστραλία ως έποικοι. Οι οκτώ από τους δέκα Έλληνες κατάφεραν με γράμματα και παρακάλια να γυρίσουν πίσω!

​​Περισσότερες πληροφορίες στο www.sylviaioannoufoundation.org.

Διαβάστε περισσότερα Ἔρρωσο: Καποδίστριας εναντίον κουρσάρων http://erroso.blogspot.com/2014/10/blog-post_48.html#ixzz3GWDBNmdO