Joseph E. Stiglitz: Τα ζόμπι της ευρωπαϊκής λιτότητας

Μετάφραση: Θανάσης Βασιλείου

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ – «Όταν τα γεγονότα δεν ταιριάζουν με τη θεωρία, τότε αλλάζεις τη θεωρία» λέει το παλιό απόφθεγμα. Συχνά, όμως, είναι ευκολότερο να κρατάς τη θεωρία και να αλλάζεις τα γεγονότα ‒ ή τουλάχιστον αυτό φαίνεται να πιστεύει η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες, θιασώτες της λιτότητας. Αν και τα γεγονότα εξακολουθούν να βρίσκονται μπροστά στα μάτια τους, εκείνοι συνεχίζουν να αρνούνται την πραγματικότητα.

Η λιτότητα έχει αποτύχει. Αλλά οι υπερασπιστές της είναι έτοιμοι να διεκδικήσουν τη νίκη, στη βάση των πιο εσφαλμένων πιθανών αποδείξεων: εφόσον δεν καταρρέει πλέον η οικονομία αυτό σημαίνει ότι η λιτότητα λειτουργεί! Αλλά, αν αυτό θεωρείται επιχείρημα, τότε θα μπορούσαμε να αντιτείνουμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να κατεβεί κάποιος από ένα βουνό είναι να κάνει άλμα από έναν γκρεμό· σε κάποιο σημείο, η κάθοδος θα σταματήσει.

Βεβαία, κάθε ύφεση φτάνει στο τέλος της. Όμως, η επιτυχία δεν θα πρέπει να κρίνεται από το ότι, εντέλει, εκδηλώνεται η ανάκαμψη αλλά και από το πόσο γρήγορα εδραιώνεται και από το πόσο εκτεταμένες είναι οι απώλειες που προκάλεσε η ύφεση.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η λιτότητα προκαλεί απόλυτη και ολοκληρωτική καταστροφή η οποία αρχίζει να γίνεται ολοένα και περισσότερο εμφανής, καθώς οι οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ξανά, αντιμετωπίζουν στασιμότητα, αν όχι μια τριπλή ύφεση (triple-dip recession), με την ανεργία να επιμένει σε επίπεδα ρεκόρ και το κατά κεφαλήν πραγματικό (αποπληθωρισμένο) ΑΕΠ σε πολλές χώρες να βρίσκεται κάτω από το προ ύφεσης επίπεδο. Ακόμη και στις οικονομίες με τις καλύτερες επιδόσεις, όπως η Γερμανία, η ανάπτυξη μετά την κρίση του 2008 ήταν τόσο υποτονική που, σε κάθε άλλη περίσταση, θα είχε αξιολογηθεί ως απογοητευτική.

Οι περισσότερες χώρες που πλήττονται από τη λιτότητα βρίσκονται σε ύφεση. Δεν υπάρχει άλλη λέξη για να περιγράψει κανείς μια οικονομία όπως η Ισπανία ή η Ελλάδα, όπου σχεδόν ο ένας στους τέσσερις ‒ και πάνω από το 50% των νέων ‒ δεν μπορεί να βρει απασχόληση. Το να λέμε ότι το φάρμακο λειτουργεί, διότι το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες, ή επειδή μπορεί κάποιος να δει να αχνοφαίνεται μια υποτονική ανάπτυξη, μοιάζει σαν και αυτό που έλεγε ο κουρέας του Μεσαίωνα: λειτουργεί η αφαίμαξη, αφού δεν έχει πεθάνει ακόμη ο άρρωστος.

Εκτείνοντας τη μέτρια ανάπτυξη στην Ευρώπη από το 1980 και μετά, οι υπολογισμοί μου δείχνουν ότι η παραγωγή σήμερα στην ευρωζώνη είναι πάνω από 15% χαμηλότερη από εκείνη που θα έπρεπε να ήταν αν δεν είχε ξεσπάσει η οικονομική κρίση του 2008, πράγμα που σημαίνει απώλεια περίπου 1,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων μόνο γι’ αυτό το έτος, και μια αθροιστική απώλεια πάνω από 6,5 τρισεκατομμυρίων δολάρια. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι το χάσμα διευρύνεται αντί να μειώνεται (όπως θα περίμενε κανείς μετά από μια ύφεση, όταν η ανάπτυξη είναι συνήθως πιο γρήγορη από τη συνηθισμένη, καθώς η οικονομία ανακτά το χαμένο έδαφος).

Με απλά λόγια, η μεγάλη ύφεση προκαλεί τη μείωση του αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης. Οι νέοι που θα έπρεπε να συσσωρεύουν δεξιότητες, δεν μπορούν να το κάνουν. Υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι αυτοί οι νέοι αντιμετωπίζουν την προοπτική ενός σημαντικά χαμηλότερου εισοδήματος κατά τη διάρκεια της ζωής τους, από αυτό που θα εξασφάλιζαν εάν έμπαιναν στην παραγωγή σε μια περίοδο πλήρους απασχόλησης.

Εντωμεταξύ, η Γερμανία υποχρεώνει τις άλλες χώρες να ακολουθούν πολιτικές που αποδυναμώνουν τις οικονομίες τους ‒ και τις δημοκρατίες τους. Όταν οι πολίτες ψηφίζουν επανειλημμένα για μια αλλαγή πολιτικής ‒ και ορισμένες πολιτικές έχουν μεγαλύτερη σημασία για τους πολίτες εφόσον αυτές είναι που επηρεάζουν το βιοτικό τους επίπεδο ‒ αλλά τους λένε ότι τα θέματα αυτά καθορίζονται αλλού ή ότι δεν έχουν άλλη επιλογή, τότε πλήττεται η δημοκρατία αλλά και η πίστη στο ευρωπαϊκό σχέδιο.

Η Γαλλία ψήφισε αλλαγή πορείας πριν από τρία χρόνια. Αντ’ αυτού, δόθηκε στους ψηφοφόρους άλλη μια δόση λιτότητας, φιλικής όμως προς της επιχειρήσεις. Μία από τις παλαιότερες προτάσεις στην οικονομική μιλάει για τον πολλαπλασιαστή του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού – όταν συνδυάζεται αύξηση των φόρων και των δαπανών, τονώνεται η οικονομία. Όταν οι φόροι επιβαρύνουν τους πλούσιους και οι δαπάνες στρέφονται προς τους φτωχούς, τότε ο πολλαπλασιαστής μπορεί να είναι ιδιαίτερα υψηλός. Αλλά όταν η σοσιαλιστική, ούτως ειπείν, κυβέρνηση της Γαλλίας προκρίνει τη μείωση των εταιρικών φόρων και τη μείωση των δαπανών ‒ συνταγή σχεδόν εγγυημένη για να αποδυναμώσει την οικονομία ‒, τότε ακολουθεί μια συνταγή που απλώς επιβραβεύεται με ευαρέσκεια κι επαίνους από τη Γερμανία.

Έχουν την ελπίδα ότι η μείωση των εταιρικών φόρων θα ενισχύσει τις επενδύσεις. Μα αυτό είναι σκέτη ανοησία. Ο παράγοντας που προκαλεί ανάσχεση των επενδύσεων (τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη) είναι η μείωση της ζήτησης και όχι οι υψηλοί φόροι. Στην ουσία, δεδομένου ότι οι περισσότερες επενδύσεις χρηματοδοτούνται από δάνεια και δεδομένου οι πληρωμές τόκων εκπίπτουν από τον φόρο, το επίπεδο της φορολογίας των επιχειρήσεων έχει μικρή επίδραση στις επενδύσεις.

Ομοίως, η Ιταλία ενθαρρύνεται να επιταχύνει τις ιδιωτικοποιήσεις. Αλλά ο πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι έχει τον κοινό νου να βλέπει ότι η πώληση εθνικών περιουσιακών στοιχείων σε εξευτελιστικές τιμές πώλησης δεν έχει νόημα. Οι μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις, και όχι οι βραχυπρόθεσμες επείγουσες οικονομικές ανάγκες, είναι που θα καθορίσουν το ποιες δραστηριότητες θα περάσουν στον ιδιωτικό τομέα. Οι αποφάσεις θα πρέπει να βασίζονται στο πού διεκπεραιώνονται πιο αποτελεσματικά αυτές οι δραστηριότητες, εξυπηρετώντας κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα της πλειοψηφίας των πολιτών.

Η ιδιωτικοποίηση των συντάξεων, για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί δαπανηρή σε εκείνες τις χώρες που έχουν δοκιμάσει το πείραμα. Ούτε λίγο ούτε πολύ, το ιδιωτικό σύστημα υγείας της Αμερικής είναι το λιγότερο αποτελεσματικό στον κόσμο. Όλα αυτά αποτελούν δύσκολα ζητήματα, αλλά είναι εύκολο να δείξουμε ότι η πώληση κρατικών περιουσιακών στοιχείων σε εξευτελιστικές τιμές δεν αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να βελτιωθεί μακροπρόθεσμα η οικονομική ευρωστία.

Όλα τα δεινά στην Ευρώπη – αυτά που προκλήθηκαν για να εξυπηρετηθεί το τεχνητό κατασκεύασμα, το ευρώ ‒ είναι αρκετά τραγικά για να θεωρούνται δευτερεύοντα. Παρ’ ότι συνεχίζουν να αυξάνονται οι αποδείξεις ότι δεν λειτουργεί η λιτότητα, η Γερμανία και οι λοιποί ιέρακες που έχουν συσπειρωθεί γύρω από αυτήν, στοιχηματίζουν το μέλλον της Ευρώπης στη βάση μιας μεγάλης και ανυπόληπτης θεωρίας. Αναρωτιέμαι, δε, γιατί οι  οικονομολόγοι τους εφοδιάζουν με όλο και περισσότερα στοιχεία με τα οποία προσπαθούν να αποδείξουν την ορθότητα αυτής της συγκεκριμένης θέσης.

Πηγή: Project Syndicate,  (Τίτλος: «Europe’s Austerity Zombies»)